Zrzeczenie się dziedziczenia czy odrzucenie spadku?

Załóżmy, że bliska osoba chce pozostawić nam w spadku majątek, którym nie jesteśmy zainteresowani. Bądź też nasz bliski jest osobą zadłużoną i nie chcemy przejmować odpowiedzialności za jego długi. Co można w tej sytuacji zrobić? Jakie są różnice pomiędzy zrzeczeniem się dziedziczenia a odrzuceniem spadku? Odpowiedź znajdziemy w przepisach kodeksu cywilnego.

Obie instytucje są do siebie podobne. Łączy je to to, że zarówno spadkobierca, odrzucający spadek jak i zrzekający się dziedziczenia traktowani są jakby nie dożyli otwarcia spadku.
Jakie są zatem różnice i czym się charakteryzują te instytucje?

Zrzeczenie się dziedziczenia – umowa z przyszłym spadkobiercą

Zrzeczenie się dziedziczenia stanowi umowę zawieraną za życia ze spadkodawcą (przed otwarciem spadku). Do jej zawarcia potrzebne jest więc złożenie zgodnych oświadczeń woli przez przyszłego spadkodawcę i spadkobiercę ustawowego. Taka umowa zawierana jest w formie aktu notarialnego. Co istotne, umowa nie odnosi skutków prawnych co do spadkobierców testamentowych. (Wyróżniamy spadkobierców dziedziczących na podstawie testamentu bądź ustawy.) Tym samym zrzec się spadku może wyłącznie spadkobierca ustawowy.
Zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego zrzeczenie się dziedziczenia rozciąga się na zstępnych spadkobiercy. Chodzi więc o potomków spadkobiercy. Strony w umowie mogą postanowić inaczej.
Co istotne, zrzeczenie się dziedziczenia pozbawia prawa do zachowku. Zgodnie z treścią art. 992 kodeksu cywilnego przy ustalaniu udziału spadkowego, stanowiącego podstawę obliczania należnego zachowku, nie uwzględnia się spadkobierców, którzy zrzekli się dziedziczenia. Dotyczy to również zstępnych spadkobiercy ustawowych, objętych skutkami umowy.
Umowa o zrzeczenie się dziedziczenia nie jest ostateczna – można ją zatem odwołać bądź zmienić, zawierając nową umowę w formie aktu notarialnego.

Odrzucenie spadku

Odrzucenie spadku stanowi jednostronną czynność dokonywaną po śmierci spadkodawcy (po otwarciu spadku). Jest to czynność nieodwołalna, która dotyczy wyłącznie osoby dokonującej tej czynności co oznacza, że po odrzuceniu spadku prawo do dziedziczenia przechodzi na jego zstępnych.
Odrzucić spadek może każdy, zarówno powołany do dziedziczenia na podstawie ustawy, jak i testamentu.
Odrzucić spadek można przed notariuszem lub w sądzie. Obie czynności są tak samo skuteczne. Bardzo ważne jest w przypadku odrzucenia spadku zachowanie terminu sześciomiesięcznego. Liczy się go od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o śmierci spadkodawcy. W przypadku spadkobiercy testamentowego od dnia, w którym dowiedział się o powołaniu do spadku.
W przeciwieństwie do instytucji zrzeczenia się spadku spadkobiercę, który odrzucił spadek uwzględnia się przy ustalaniu udziału spadkowego, stanowiącego podstawę obliczania należnego zachowku.
Kolejna różnica dotyczy możliwości zaskarżenia dokonanych czynności prawnych w przypadku, gdy spadkodawcą był osobą niewypłacalną. Umowa o zrzeczenie się dziedziczenia nie może być zaskarżona przez wierzyciela zrzekającego się. Natomiast gdy zgodnie z art. 1024 kodeksu cywilnego, jeśli spadkobierca odrzucił spadek z pokrzywdzeniem wierzycieli, każdy z nich, którego wierzytelność istniała w chwili odrzucenia spadku, może żądać żeby odrzucenie spadku zostało uznane za bezskuteczne w stosunku do niego.

Podsumowanie

Zrzeczenie się dziedziczenia ma skutki znacznie dalej idące. Skutki zrzeczenia się obejmują również zstępnych zrzekającego się, gdzie w przypadku odrzucenia spadku niezbędne jest złożenie odrębnych oświadczeń woli na rzecz małoletnich za zgodą sądu. Nadto zrzeczenie się spadku wiąże się z automatycznym pozbawieniem prawa do zachowku.
Podkreślić należy, że zrzeczenie się dziedziczenia może nastąpić tylko na podstawie umowy notarialnej zatem jednostronne oświadczenie spadkobiercy o zrzeczeniu się dziedziczenia nie ma znaczenia prawnego (tak Sąd Najwyższy w postanowieniu z 3 lutego 2005 r., II CK 322/04).

W czym możemy pomóc

Jeśli potrzebują Państwo pomocy w sprawach spadkowych, oraz zastanawiają się Państwo, która instytucja będzie właściwa, nasi prawnicy chętnie odpowiedzą na Państwa pytania. Zapraszamy do kontaktu!

Autor:

radca prawny Joanna Florek